Leczenie zaburzeń psychicznych – psychoterapia czy leki?
W latach 50 i 60 XX w. nowe leki psychiatryczne, przede wszystkim antydepresanty i leki przeciwlękowe, zmieniły podejście do leczenia zaburzeń psychicznych, odsuwając popularną wcześniej psychoterapię (przede wszystkim psychoanalizę) na dalszy plan. Jednak wobec dowodów na najwyższą skuteczność leczenia zaburzeń psychicznych połączeniem farmakoterapii i psychoterapii, w drugiej dekadzie XXI w. ten trend zaczął się zmieniać.
Idea włączenia szybko działających psychodelików do sesji psychoterapeutycznych jest jedną z odsłon tej zmiany. Odbywanie sesji psychologicznych pod wpływem psychodelików nazywane jest terapią wspomaganą substancjami (SAPT) lub psychoterapią psychodeliczną (PAP).
Medyczne użycie psychodelików
W ostatnich dekadach obserwujemy wzmożone zainteresowanie badawcze substancjami psychodelicznymi, szczególnie w kontekście psychodelicznego wspomagania terapii takich zaburzeń, jak depresja (przede wszystkim lekooporna), stres pourazowy (PTSD) czy uzależnienie od alkoholu.
Zachęcające wyniki prowadzonych eksperymentów prowadzą do dalszych mających na celu opracowanie leków zawierających substancje psychodeliczne oraz opracowywania konkretnych protokołów przyjmowania substancji. Kolejnym krokiem jest dążenie do opracowania i dopuszczenia do obrotu leków zawierających psychodeliki i możliwość legalnego stosowania ich przez specjalistów zdrowia psychicznego w terapii pacjentek i pacjentów z konkretnymi problemami.
Na mocy konwencji ONZ o substancjach psychotropowych z 1971, psychodeliki znajdują się w grupie najbardziej restrykcyjnie traktowanych substancji, zarówno jeśli chodzi o ich medyczne, jak i pozamedyczne (rekreacyjne) użycie. Dlatego też doprowadzenie do powstania regulacji dotyczących terapii z użyciem psychodelików jest tak trudnym zadaniem.
Funkcjonuje szereg międzynarodowych stowarzyszeń (działających głównie USA, Kanadzie i UE), które zrzeszają naukowców, klinicystów, ośrodki badawcze, stowarzyszenia pacjentów oraz innego rodzaju podmioty, które od lat podejmują działania badawcze, edukacyjne i lobbingowe, żeby zmienić ten stan rzeczy.
Międzynarodowe organizacje działające na rzecz budowania wiedzy i zmian prawnych na temat psychodelików to m.in.:
- MAPS (Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies),
- APPA (American Psychedelic Practitioners Association)
- PAREA (Psychedelic Access and Research European Alliance)
Na naszym, polskim podwórku działa Polskie Towarzystwo Psychodeliczne, które zrzeszone jest dalej, w większych międzynarodowych sieciach.
W zależności od substancji, stan wiedzy naukowej, zaawansowanie eksperymentów i działań legislacyjnych wygląda różnie. Przyjrzyjmy się przykładom MDMA i psylocybiny.
MDMA w psychoterapii PTSD
W Stanach Zjednoczonych działania na rzecz uregulowania terapii z użyciem MDMA prowadzone są od ponad 30 lat. Niedawno zakończyło ostatni etap eksperymentów klinicznych nad zastosowaniem tej substancji w leczeniu stresu pourazowego.
Zebrane dane pochodzą m.in. z dwóch badań klinicznych 3 fazy, które oceniały skuteczność i bezpieczeństwo MDMA stosowanego w połączeniu z interwencją psychologiczną. Efekty porównywano z grupą, w której zamiast MDMA zastosowano placebo, również połączone z interwencją psychologiczną. Osoby biorące udział w badaniu miały zdiagnozowane PTSD w stopniu ciężkim lub umiarkowanie ciężkim.
W artykule opublikowanym w Psychiatric Times czytamy, że zdaniem badaczy:
“MDMA działa poprzez zmniejszenie emocjonalnej intensywności związanej z traumatycznymi wspomnieniami poprzez rekonsolidację traumatycznych wspomnień podczas psychoterapii w taki sposób, że są one przechowywane z mniejszą aktywacją pobudzenia. Zauważono także, że MDMA zwiększa uczucia zaufania, bezpieczeństwa i empatii, możliwie za pośrednictwem uwalniania oksytocyny i serotoniny, co może poprawić sojusz terapeutyczny między terapeutą a osobą”.
Już w 2017 r. terapia z udziałem MDMA dla PTSD otrzymała od FDA Odznaczenie Terapii Przełomowej. Obecnie badana jest także terapia z użyciem MDMA dla innych wskazań.
Agencja Żywności i Leków (FDA) zaakceptowała niedawno Wniosek o Nowy Lek (NDA) dla kapsułek midomafetaminy (MDMA). Są przeznaczone do stosowania w połączeniu z interwencją psychologiczną u osób cierpiących na zespół stresu pourazowego (PTSD).
FDA ma podjąć decyzję w sprawie wniosku o zatwierdzenie kapsułek MDMA jako leku używanego w terapii PTSD w sierpniu 2024 r. Jeśli lek zostanie zatwierdzony, będzie to pierwsze zalegalizowane i uregulowane przepisami zastosowanie psychodelików w terapii psychologicznej.
Po zatwierdzeniu go przez Amerykańską Agencję Leków, przyjdzie czas na przełożenie tych regulacji na grunt europejski i dążenie do wprowadzenia na nasz rynek medyczny kapsułek MDMA.
Psylocybina w psychoterapii depresji lekoopornej
Psylocybina – substancja występująca naturalnie w grzybach kilku różnych gatunków, była badana w połączeniu z psychoterapią w kontekście różnych zaburzeń psychicznych, m.in. depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, migreny klasterowej, egzystencjalnego cierpienia związanego z nowotworem i zaburzeń lękowych. Najbardziej obiecujące dane uzyskano w eksperymentach dotyczących leczenia pacjentów/ek z diagnozą depresji opornej na leczenie.
Kilka badań klinicznych wykazało potencjalną skuteczność psychoterapii wspomaganej psylocybiną w leczeniu pacjentów z depresją oporną na leczenie, w 2018 roku FDA przyznała jej odznaczenie terapii przełomowej.
Według autorów przeglądu opublikowanego w 2023 r. w czasopiśmie Behavioral Sciences, wyniki wszystkich badań wykazały istotne zmniejszenie objawów depresyjnych po leczeniu jedną lub dwoma dawkami psylocybiny (1 lub 2 wspomagane sesje psychoterapeutyczne).
Poprawa symptomów była natychmiastowa – w niektórych przypadkach istotne efekty były widoczne już pierwszego dnia czy tydzień po drugiej dawce. Poprawa była długotrwała, zmniejszenie objawów utrzymywało się nawet do 6, 8 i 12 miesięcy po wspomaganej psychoterapii.
Na początku 2024 r. lek zawierający syntetyczną psylocybinę został zatwierdzony przez FDA jako substancja wspomagająca terapię osób z depresją lekooporną.
Trwają liczne badania nad możliwością zastosowania terapii psylocybinowej w leczeniu innych zaburzeń. Dotychczas przeprowadzone badania dotyczyły m.in. jej wykorzystania w leczeniu lęku oraz uzależnienia od alkoholu, a także możliwej skuteczności w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i PTSD (te ostatnie prowadzone były m.in. z udziałem amerykańskich weteranów wojennych).
Sesje terapeutyczne z psychodelikami – sposób prowadzenia ma znaczenie
W leczeniu ambulatoryjnym depresji i PTSD, leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe przepisywane są pacjentom/kom do samodzielnego stosowania na co dzień, bez psychoterapeutycznego kontekstu.
Podczas sesji psychoterapii psychodelicznej (PAP), istotne są doświadczenia, które pojawiają się w jej trakcie. W szczególności chodzi o doświadczenia mistyczne, znaczące spostrzeżenia i zmiany przekonań, które często są przywoływane jako czynniki, które pozwalają osobom przekroczyć ich zwykłe wzorce myślenia, odczuwania i działania.
W trakcie tych doświadczeń pacjenci/tki mogą być bardziej spostrzegawczy, wykazywać się głębszą introspekcję, być mniej skłonni do unikania i mieć poczucie emocjonalnego przełomu, które są pomocne w budowaniu trwałej zmiany.
W publikacjach na temat psychoterapii psychodelicznej czytamy, że stan umysłu i nastawienie osób, które wchodzą w stan psychodeliczny i otoczenie, w którym odbywa się sesja mają duży wpływ na efekty terapii.
Podkreślane są takie czynniki, jak: komfort fizyczny i psychiczny, bezpieczeństwo, obecność i postawa terapeuty, przekonania osoby w terapii na temat psychodelików i zdrowia psychicznego. Ważna jest relacja z terapeutą i odpowiednie przygotowanie do sesji psychodelicznej oraz późniejsza praca z tym, co się wydarzyło w trakcie sesji.
Wnioski związane z leczeniem depresji psylocybiną i PTSD z wykorzystaniem MDMA zmieniają sposób myślenia o terapii zaburzeń psychicznych. Rosnąca liczba danych z eksperymentów, które wykazują skuteczność tych substancji, podkreśla ich ogromny potencjał terapeutyczny i niewielkie w porównaniu z innymi lekami skutki uboczne oraz szybko widoczne efekty.
