Adaptogeny zwiększają odporność organizmu na stres fizyczny i psychologiczny i jego wytrzymałość. W badaniach na zwierzętach wykazano, że roślinne substancje adaptogenne mogą stymulować organizm do produkcji pewnego białka, które pobudza obronną reakcję organizmu w stresie oraz pomaga wrócić do równowagi po jego zakończeniu.

Co to są adaptogeny?

Adaptogeny to roślinne substancje, które zwiększają nieswoistą odporność na stres fizyczny, biologiczny, chemiczny i psychiczny oraz koncentrację, wydajność i wytrzymałość, kiedy organizm jest już w stanie zmęczenia. Mechanizm działania adaptogenów częściowo związany jest z osią podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), która związana jest z reakcją na stres (wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, immunologicznego, trawiennego i hormonalnego).

Adaptogeny są aktywnymi farmakologicznie związkami lub ekstraktami roślinnymi z różnych klas roślin i grzybów. Spożycie adaptogenów wiąże się nie tylko z lepszą zdolnością organizmu do adaptacji do stresujących warunków i utrzymania/normalizacji funkcji metabolicznych, ale także z lepszą sprawnością umysłową i fizyczną.

Istnieją dwie główne klasy adaptogenów. Pierwsza klasa obejmuje roślinne i pochodzące z grzybów adaptogeny, podczas gdy druga obejmuje syntetyczne adaptogeny (aktoprotektory).

Roślinne adaptogeny są używane od wieków, jednak próby naukowego wyjaśnienia mechanizmu ich działania na ludzki organizm zaczęto podejmować stosunkowo niedawno. Wciąż potrzebne są badania potwierdzające i rozszerzające dotychczas zgromadzoną wiedzę na temat adaptogenów, jednak już teraz wiadomo, że mają obiecujący potencjał na szersze zastosowania w przyszłości.

Roślinne adaptogeny mają bogaty skład fitochemiczny. Niektóre z najważniejszych fitochemikaliów o właściwościach adaptogennych to:

saponiny triterpenoidowe,
fitosterole i ecdyson,
lignany,
alkaloidy,
flawonoidy,
witaminy.

Adaptogeny na wytrzymałość organizmu i stres

Działanie adaptogenów w wymagającej fizycznie i emocjonalnie sytuacji badano na myszach. Zwierzętom podawano stałą kombinację trzech naturalnych ekstraktów z roślin Eleutherococcus senticocus, Schisandra chinensis i Rhodiola rosea, która zawierała takie związki, jak eleuterozydy, schisandryny, salidrozyd, tyrozol przez 7 dni. Zwierzęta podzielono na grupy i sprawdzano skuteczność 3 różnych dawek preparatu (30, 90 i 180 mg/kg masy ciała).

Po tygodniu poddano je testowi wymuszonego pływania do wyczerpania. Myszy, które otrzymywały adaptogeny wykazywały znacząco (nawet 7-krotnie, zależnie od dawki) większą wytrzymałość. Badając zwierzęta naukowcy doszli do wniosku, że adaptogeny zwiększały obronną odpowiedź organizmu na stres.

Mierzono stężenie w surowicy pewnego białka (Hsp72), którego zadaniem jest m.in. zwiększanie tolerancji na stres, zarówno ten emocjonalny, jak i ten fizyczny, związany z przeciążeniem organizmu wysiłkiem.

Mechanizm działania adaptogenów na stres

Zdaniem badaczy, jednym z mechanizmów działania adaptogenów może być stymulacja produkcji i uwalniania tego białka do krwiobiegu, czyli mediacja odpowiedzi na stres i zwiększanie wytrzymałości organizmu, m.in. poprzez udział w procesie naprawy białek podczas obciążenia fizycznego.

Białko Hsp72 odgrywa ważną rolę w mechanizmie usuwania z komórki białek zdeformowanych przez stres lub nieprawidłowo zsyntetyzowanych, które w przeciwnym razie zakłócałyby normalną funkcję komórkową. Czyli: białko to jest ważne dla utrzymania równowagi komórkowej i ochrony komórki przed warunkami stresowymi, a przez to zwiększa przeżycie komórki w obliczu inaczej śmiertelnego stresu komórkowego.

Uwalnianie do krwi tego białka następuje naturalnie w wyniku ekspozycji na stresujące czynniki (fizyczne lub psychologiczne). Zakładając, że poziom tego białka jest wyższy dzięki systematycznemu stosowaniu adaptogenów, reakcja obronna organizmu na stres może być skuteczniejsza, co przekłada się na naszą większą wytrzymałość.

Źródła:

Oliynyk S et al., The pharmacology of actoprotectors: practical application for improvement of mental and physical performance. Biomol Ther (Seoul), 2012: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3762282/
Todorova V et al., Plant Adaptogens—History and Future Perspectives, Nutrients 2021: https://www.mdpi.com/2072-6643/13/8/2861
Panossian A et al., Adaptogens exert a stress-protective effect by modulation of expression of molecular chaperones. Phytomedicine 2009: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0944711308002250