Leczenie zaburzeń psychicznych – psychoterapia czy leki?
W latach 50 i 60 XX w. nowe leki psychiatryczne, przede wszystkim antydepresanty i leki przeciwlękowe, zmieniły podejście do leczenia zaburzeń psychicznych, odsuwając popularną wcześniej psychoterapię (przede wszystkim psychoanalizę) na dalszy plan. Jednak wobec dowodów na najwyższą skuteczność leczenia zaburzeń psychicznych połączeniem farmakoterapii i psychoterapii, w drugiej dekadzie XXI w. ten trend zaczął się zmieniać.
Idea włączenia szybko działających psychodelików do sesji psychoterapeutycznych jest jedną z odsłon tej zmiany. Odbywanie sesji psychologicznych pod wpływem psychodelików nazywane jest terapią wspomaganą substancjami (SAPT) lub psychoterapią psychodeliczną (PAP).
Medyczne użycie psychodelików
W ostatnich dekadach obserwujemy wzmożone zainteresowanie badawcze substancjami psychodelicznymi, szczególnie w kontekście psychodelicznego wspomagania terapii takich zaburzeń, jak depresja (przede wszystkim lekooporna), stres pourazowy (PTSD) czy uzależnienie od alkoholu.
Na mocy konwencji ONZ o substancjach psychotropowych z 1971, psychodeliki znajdują się w grupie najbardziej restrykcyjnie traktowanych substancji, zarówno jeśli chodzi o ich medyczne, jak i pozamedyczne (rekreacyjne) użycie. Dlatego też doprowadzenie do powstania regulacji dotyczących terapii z użyciem psychodelików jest tak trudnym zadaniem.
Funkcjonuje szereg międzynarodowych stowarzyszeń (działających głównie USA, Kanadzie i UE), które zrzeszają naukowców, klinicystów, ośrodki badawcze, stowarzyszenia pacjentów oraz innego rodzaju podmioty, które od lat podejmują działania badawcze, edukacyjne i lobbingowe, żeby zmienić ten stan rzeczy.
Międzynarodowe organizacje działające na rzecz budowania wiedzy i zmian prawnych na temat psychodelików to m.in.:
- MAPS (Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies),
- APPA (American Psychedelic Practitioners Association)
- PAREA (Psychedelic Access and Research European Alliance)
Na naszym, polskim podwórku działa Polskie Towarzystwo Psychodeliczne, które zrzeszone jest dalej, w większych międzynarodowych sieciach.
W zależności od substancji, stan wiedzy naukowej, zaawansowanie eksperymentów i działań legislacyjnych wygląda różnie. Przyjrzyjmy się przykładom MDMA i psylocybiny.
MDMA w psychoterapii PTSD
W Stanach Zjednoczonych działania na rzecz uregulowania terapii z użyciem MDMA prowadzone są od ponad 30 lat. Niedawno zakończyło ostatni etap eksperymentów klinicznych nad zastosowaniem tej substancji w leczeniu stresu pourazowego.
Zebrane dane pochodzą m.in. z dwóch badań klinicznych 3 fazy, które oceniały skuteczność i bezpieczeństwo MDMA stosowanego w połączeniu z interwencją psychologiczną. Efekty porównywano z grupą, w której zamiast MDMA zastosowano placebo, również połączone z interwencją psychologiczną. Osoby biorące udział w badaniu miały zdiagnozowane PTSD w stopniu ciężkim lub umiarkowanie ciężkim.
W artykule opublikowanym w Psychiatric Times czytamy, że zdaniem badaczy:
“MDMA działa poprzez zmniejszenie emocjonalnej intensywności związanej z traumatycznymi wspomnieniami poprzez rekonsolidację traumatycznych wspomnień podczas psychoterapii w taki sposób, że są one przechowywane z mniejszą aktywacją pobudzenia. Zauważono także, że MDMA zwiększa uczucia zaufania, bezpieczeństwa i empatii, możliwie za pośrednictwem uwalniania oksytocyny i serotoniny, co może poprawić sojusz terapeutyczny między terapeutą a osobą”.
Już w 2017 r. terapia z udziałem MDMA dla PTSD otrzymała od FDA Odznaczenie Terapii Przełomowej. Obecnie badana jest także terapia z użyciem MDMA dla innych wskazań.
Agencja Żywności i Leków (FDA) zaakceptowała niedawno Wniosek o Nowy Lek (NDA) dla kapsułek midomafetaminy (MDMA). Są przeznaczone do stosowania w połączeniu z interwencją psychologiczną u osób cierpiących na zespół stresu pourazowego (PTSD).
FDA ma podjąć decyzję w sprawie wniosku o zatwierdzenie kapsułek MDMA jako leku używanego w terapii PTSD w sierpniu 2024 r. Jeśli lek zostanie zatwierdzony, będzie to pierwsze zalegalizowane i uregulowane przepisami zastosowanie psychodelików w terapii psychologicznej.
Po zatwierdzeniu go przez Amerykańską Agencję Leków, przyjdzie czas na przełożenie tych regulacji na grunt europejski i dążenie do wprowadzenia na nasz rynek medyczny kapsułek MDMA.
Psylocybina w psychoterapii depresji lekoopornej
Psylocybina – substancja występująca naturalnie w grzybach kilku różnych gatunków, była badana w połączeniu z psychoterapią w kontekście różnych zaburzeń psychicznych, m.in. depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, migreny klasterowej, egzystencjalnego cierpienia związanego z nowotworem i zaburzeń lękowych. Najbardziej obiecujące dane uzyskano w eksperymentach dotyczących leczenia pacjentów/ek z diagnozą depresji opornej na leczenie.
Kilka badań klinicznych wykazało potencjalną skuteczność psychoterapii wspomaganej psylocybiną w leczeniu pacjentów z depresją oporną na leczenie, w 2018 roku FDA przyznała jej odznaczenie terapii przełomowej.
Według autorów przeglądu opublikowanego w 2023 r. w czasopiśmie Behavioral Sciences, wyniki wszystkich badań wykazały istotne zmniejszenie objawów depresyjnych po leczeniu jedną lub dwoma dawkami psylocybiny (1 lub 2 wspomagane sesje psychoterapeutyczne).
Poprawa symptomów była natychmiastowa – w niektórych przypadkach istotne efekty były widoczne już pierwszego dnia czy tydzień po drugiej dawce. Poprawa była długotrwała, zmniejszenie objawów utrzymywało się nawet do 6, 8 i 12 miesięcy po wspomaganej psychoterapii.
Na początku 2024 r. lek zawierający syntetyczną psylocybinę został zatwierdzony przez FDA jako substancja wspomagająca terapię osób z depresją lekooporną.
Trwają liczne badania nad możliwością zastosowania terapii psylocybinowej w leczeniu innych zaburzeń. Dotychczas przeprowadzone badania dotyczyły m.in. jej wykorzystania w leczeniu lęku oraz uzależnienia od alkoholu, a także możliwej skuteczności w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i PTSD (te ostatnie prowadzone były m.in. z udziałem amerykańskich weteranów wojennych).
Sesje terapeutyczne z psychodelikami – sposób prowadzenia ma znaczenie
W leczeniu ambulatoryjnym depresji i PTSD, leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe przepisywane są pacjentom/kom do samodzielnego stosowania na co dzień, bez psychoterapeutycznego kontekstu.
Podczas sesji psychoterapii psychodelicznej (PAP), istotne są doświadczenia, które pojawiają się w jej trakcie. W szczególności chodzi o doświadczenia mistyczne, znaczące spostrzeżenia i zmiany przekonań, które często są przywoływane jako czynniki, które pozwalają osobom przekroczyć ich zwykłe wzorce myślenia, odczuwania i działania.
W trakcie tych doświadczeń pacjenci/tki mogą być bardziej spostrzegawczy, wykazywać się głębszą introspekcję, być mniej skłonni do unikania i mieć poczucie emocjonalnego przełomu, które są pomocne w budowaniu trwałej zmiany.
W publikacjach na temat psychoterapii psychodelicznej czytamy, że stan umysłu i nastawienie osób, które wchodzą w stan psychodeliczny i otoczenie, w którym odbywa się sesja mają duży wpływ na efekty terapii.
Podkreślane są takie czynniki, jak: komfort fizyczny i psychiczny, bezpieczeństwo, obecność i postawa terapeuty, przekonania osoby w terapii na temat psychodelików i zdrowia psychicznego. Ważna jest relacja z terapeutą i odpowiednie przygotowanie do sesji psychodelicznej oraz późniejsza praca z tym, co się wydarzyło w trakcie sesji.
Wnioski związane z leczeniem depresji psylocybiną i PTSD z wykorzystaniem MDMA zmieniają sposób myślenia o terapii zaburzeń psychicznych. Rosnąca liczba danych z eksperymentów, które wykazują skuteczność tych substancji, podkreśla ich ogromny potencjał terapeutyczny i niewielkie w porównaniu z innymi lekami skutki uboczne oraz szybko widoczne efekty.
